Στις 6 Ιανουαρίου η Εκκλησία μας γιορτάζει την βάπτιση του Χριστού. Η σπουδαία αυτή Δεσποτική εορτή κλείνει τον λατρευτικό κύκλο του αγίου Δωδεκαημέρου, που ξεκίνησε με την γιορτή των Χριστουγέννων και συμβολίζει την παλιγγενεσία του ανθρώπου.
Η γιορτή είναι γνωστή ως «Θεοφάνια, Επιφάνεια ή Φώτα», διότι έχουμε την εμφάνιση του Τριαδικού Θεού στον κόσμο. Ο Υιός βαπτίζεται, το Άγιο Πνεύμα εμφανίζεται σαν περιστέρι, ενώ ακούγεται η φωνή του Θεού Πατέρα.
Η ονομασία «Φώτα» δόθηκε, επειδή ο Χριστός ήρθε, για να φωτίσει τον κόσμο. Μέχρι τον 4ο αιώνα τα Χριστούγεννα συνεορτάζονταν με τα Φώτα. Από τότε όμως που η Εκκλησία αποφάσισε να χωριστούν οι γιορτές, έδωσε θεολογικό περιεχόμενο στις διάφορες «Επιφάνειες» των αρχαίων θεών.
Σύμφωνα με την παράδοση, μία από αυτές εορταζόταν στις 6 Ιανουαρίου. Αυτή την ημέρα, οι Αιγύπτιοι λάτρεις ενός μυστηριακού θρησκεύματος εόρταζαν την εμφάνιση του Χρόνου ή του Κρόνου μέσα από τα νερά του Νείλου.
Η επιφάνεια των αρχαίων θεοτήτων, καθώς και η χρήση του νερού από τους αρχαίους ως μέσο καθαρμού, αποτελεί τηρουμένων των αναλογιών, ιδιότυπη προτύπωση της εορτής των Θεοφανίων. Έτσι σήμερα αντί γι’ αυτήν, γιορτάζουμε την αληθινή Θεοφάνια που πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της βάπτισης του Χριστού.
Τα πρώτα χρόνια του Χριστιανισμού, κατά τη διάρκεια της παννυχίδας (ολονύκτιας αγρυπνίας) των Θεοφανίων μετά τον αγιασμό των υδάτων, βαπτίζονταν οι κατηχούμενοι. Έτσι μετά τη βάπτισή τους στα αγιασμένα νερά, γίνονταν νέοι άνθρωποι, θεοφόροι και πνευματοφόροι.
Τα Θεοφάνια θεωρούνταν η πιο σημαντική ελληνική γιορτή μετά την Ανάσταση του Χριστού, και γιορτάζεται σε όλη τη χώρα με λαμπρότητα. Πολλά είναι τα έθιμα του λαού μας, που συνδέονται με αυτήν τη γιορτή.
Για τα Φώτα ο λαός πιστεύει πως είναι ο καιρός που φεύγουν οι καλικάντζαροι, γιατί φοβούνται την αγιαστούρα του παπά. Ο τρόμος τους αρχίζει από την παραμονή των Φώτων που γίνεται ο μικρός αγιασμός.
Γι’ αυτό και ο λαός λέει ότι στις πέντε του Γενάρη φεύγουν οι καλικάντζαροι, αλλά ο μεγάλος τους τρόμος είναι τα Φώτα, που τότε φεύγουν, λέγοντας: «Φεύγετε να φεύγουμε κι έφτασε ο τουρλόπαπας με την αγιαστούρα του και με τη βρεχτούρα του…».
Πηγή: Βήμα Ορθοδοξίας