Ρομποτική Χειρουργική: Επανάσταση στην ιατρική τεχνολογία-Ο Δρ. Αθανάσιος Σ. Πέτρου αναλύει ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του 20ού αιώνα

Όλο και συχνότερα ακούει ή διαβάζει κανείς για τον όρο «Ρομποτική Χειρουργική» χωρίς ωστόσο να μπορεί να συλλάβει τι ακριβώς σημαίνει, ούτε και τις λεπτομέρειες που κρύβονται πίσω από αυτόν τον ιατρικό όρο, οι οποίες, όχι μόνο αποτελούν έναν καταλυτικό τρόπο για τη θωράκιση της υγείας, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να αποδειχθούν σωτήριες για τη διάσωση της ανθρώπινης ζωής.

Ανοίγοντας λεξικό όρων και αναζητώντας την ακριβή σημασία, η πρώτη ερμηνεία που συναντά κανείς, είναι η εξής:

«Η Ρομποτική Χειρουργική είναι μια προηγμένη μορφή ελάχιστα επεμβατικής χειρουργικής που προσφέρει πολλά οφέλη σε σχέση με την παραδοσιακή χειρουργική, συμπεριλαμβανομένης της αυξημένης ακρίβειας, των μικρότερων χρόνων αποκατάστασης και του μειωμένου κινδύνου επιπλοκών».

Λέξεις που πιθανώς ηχούν παράξενα σε όσους από εμάς δεν είμαστε εξοικειωμένοι με τα… άπαντα της ιατρικής επιστήμης και που ενδεχομένως να μας οδηγήσουν και σε λάθος συμπεράσματα ή ακόμη και σε ορισμούς που ίσως και να πλησιάζουν στην κατανόηση του όρου, δεν είναι όμως ακριβώς αυτό που αυτός περιλαμβάνει.

Για το λόγο αυτό ζητήσαμε από τον εξειδικευμένο Χειρουργό Ήπατος-Χοληφόρων-Παγκρέατος & Χειρουργικής Ογκολογίας, Προηγμένης Λαπαροσκοπικής και Ρομποτικής Χειρουργικής, Δρ Αθανάσιο Σ. Πέτρου, MD, MSc(HPB), PhD να μας λύσει την κάθε απορία, όπως επίσης και να εξηγήσει το γιατί η Ρομποτική Χειρουργική αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του 20ού αιώνα στην ιατρική τεχνολογία και πώς αναμένεται να εξελιχθεί στο μέλλον.

Ρεπορτάζ: Βίκυ Καλοφωτιά

Τι είναι η Ρομποτική Χειρουργική, πού μπορεί να εφαρμοστεί και ποια είναι τα πλεονεκτήματά της;

Η Ρομποτική Χειρουργική αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα στην ιατρική τεχνολογία του 20ού αιώνα. Πρόκειται για μια ελάχιστα επεμβατική τεχνική (minimally invasive surgery), η οποία έχει φέρει την επανάσταση στον τρόπο αντιμετώπισης πολλών χειρουργικών παθήσεων.

Η προηγμένη Ρομποτική Χειρουργική συνδυάζει την ικανότητα του εξειδικευμένου χειρουργού με την αρτιότητα και την ακρίβεια του ρομποτικού συστήματος. Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι το χειρουργικό ρομπότ δε λειτουργεί μόνο του, ούτε αντικαθιστά τον Χειρουργό. Οι επεμβάσεις εκτελούνται αποκλειστικά από τον Χειρουργό, μέσω των ειδικών βραχιόνων του ρομποτικού συστήματος. Έτσι η επέμβαση εκτελείται με απόλυτη ακρίβεια, σταθερότητα, λεπτότητα και σε πραγματικό χρόνο.

Η μέθοδος αυτή προσφέρει στον ασθενή σαφή πλεονεκτήματα σε σύγκριση με την ανοικτή χειρουργική, ξεπερνώντας παράλληλα τους περιορισμούς της λαπαροσκοπικής μεθόδου.

Σήμερα, όταν δεν υπάρχει άλλη αντένδειξη, οι παθήσεις του Ήπατος (Συκώτι), του Παγκρέατος, των Χοληφόρων, του Στομάχου, των Επινεφριδίων,  του Εντέρου κ.ά. (όπως καλοήθεις και κακοήθεις όγκοι) μπορούν να χειρουργηθούν ρομποτικά.

Τα πολλαπλά πλεονεκτήματα για τον ασθενή απαριθμούνται παρακάτω:

• Ελάχιστα τραυματική μέθοδος με τις επεμβάσεις να γίνονται με 4 μικρές τομές των 5-8 χιλιοστών
• Περιορισμένη απώλεια αίματος
• Ελάχιστος μετεγχειρητικός
• Πλήρης κινητοποίηση του ασθενούς λίγες ώρες μετά από μια μεγάλη επέμβαση
• Ελάχιστη πιθανότητα περιεγχειρητικών επιπλοκών, μιας και οι επεμβάσεις πραγματοποιούνται από εξειδικευμένους χειρουργούς με τεράστια εμπειρία στην κλασική χειρουργική και ικανότητα παρέμβασης και λύσης κάθε προβλήματος.
• Σημαντικά μειωμένος χρόνος νοσηλείας
• Ταχύτερη ανάρρωση και ταχεία επιστροφή του ασθενούς στην καθημερινότητά του, με ταυτόχρονα εντυπωσιακά αισθητικά αποτελέσματα λόγω των ανεπαίσθητων τομών.
• Ελαχιστοποίηση της πιθανότητας δημιουργίας μετεγχειρητικών συμφύσεων ή μετεγχειρητικών κηλών του κοιλιακού τοιχώματος και των σχετιζόμενων αυτά επιπλοκών.

Βεβαίως υπάρχουν και σημαντικά πλεονεκτήματα για τον εξειδικευμένο χειρουργό, όπως:

-Εικόνα πολύ υψηλής ευκρίνειας, τρισδιάστατη εικόνα, δυνατότητα μεγάλης μεγέθυνσης

-Μεγαλύτερη χειρουργική ακρίβεια κινήσεων, μεγάλο εύρος κινήσεων των εργαλείων

-Δυνατότητα λεπτομερούς ελέγχου του χειρουργικού πεδίου με αποτέλεσμα τη μείωση των επιπλοκών και τη βελτιστοποίηση του μετεγχειρητικού αποτελέσματος

-Διενέργεια της επέμβασης από απόσταση με την ελάχιστα δυνατή παρέμβαση στο σώμα του ασθενούς

-Διαθέσιμη τεχνολογία για αναγνώριση αγγείων (σύστημα διεγχειρητικής πλοήγησης), με στόχο τη διευκόλυνση του χειρουργού και τη μείωση των διεγχειρητικών επιπλοκών

-Σταθερό χειρουργικό πεδίο, υψηλή εργονομία και δυνατότητα εκτέλεσης πολύωρων επεμβάσεων

-Άνεση στον χειρουργό, καθώς χειρίζεται το ρομποτικό σύστημα καθήμενος, μεγιστοποιώντας τη σωματική αντοχή και την πνευματική διαύγεια, ιδιαίτερα στην περίπτωση πολύπλοκων και χειρουργικά απαιτητικών επεμβάσεων.

-Δυνατότητα προσχεδιασμού της χειρουργικής επέμβασης με αξιοποίηση πληροφοριών από τις διαγνωστικές απεικονίσεις μέσω λογισμικών εξομοίωσης. Παράλληλα, ο χειρουργός δύναται να πραγματοποιεί υπερηχογραφικό έλεγχο και να επαναπροσδιορίζει την επέμβαση ή να πραγματοποιεί επεμβάσεις υπό καθοδήγηση IOUS.

Ενέχει, όμως και κάποιους κινδύνους;

Όπως κάθε επέμβαση που διενεργείται με άλλες μεθόδους, έτσι και  κάθε ρομποτική χειρουργική επέμβαση ενέχει ορισμένους κινδύνους.

-Δυσλειτουργία του ρομποτικού συστήματος: αν και έχουν καταγραφεί κάποια ελάχιστα περιστατικά δυσλειτουργίας του ρομποτικού συστήματος, η πιθανότητα αυτή είναι εξαιρετικά σπάνια. Σε κάθε τέτοια περίπτωση, ο έλεγχος της επέμβασης περνά στα χέρια του εξειδικευμένου χειρουργού και διεκπεραιώνεται με την κλασική, ανοικτή χειρουργική μέθοδο.

-Λοίμωξη: κίνδυνος μόλυνσης στα σημεία της τομής ή εντός του χειρουργικού πεδίου.

-Αιμορραγία: ο κίνδυνος αιμορραγίας κατά τη διάρκεια ή και μετά την επέμβαση είναι ελάχιστος μεν αλλά υπαρκτός.

-Πόνος: εάν υπάρχει, είναι συνήθως προσωρινός και μπορεί να αντιμετωπιστεί με παυσίπονα.

-Βλάβη γειτονικών οργάνων ή και ιστών: Η τυχαία βλάβη σε παρακείμενα όργανα ή ιστούς αποτελεί ένα πιθανό κίνδυνο κατά τη διάρκεια της χειρουργικής επέμβασης, ειδικά εάν υπάρχουν ανατομικές παραλλαγές.

-Θρόμβωση: κάθε ασθενής που χειρουργείται, διατρέχει ελαφρώς αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξει εν τω βάθει φλεβική θρόμβωση ή πνευμονική εμβολή.

-Επιπλοκές αναισθησίας: η αναισθησία ενέχει τους δικούς της κινδύνους, συμπεριλαμβανομένων αλλεργικών αντιδράσεων, ανεπιθύμητων αντιδράσεων σε φάρμακα και επιπλοκών που σχετίζονται με τo αναπνευστικό και το καρδιαγγειακό σύστημα

-Πνευμοθώρακας: λόγω της εμφύσησης της κοιλιάς με αέριο, ενέχεται μικρός κίνδυνος πρόκλησης πνευμοθώρακα.

-Ενδοκοιλιακές συλλογές: σε όλες τις χειρουργικές επεμβάσεις, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος δημιουργίας ενδοκοιλιακών συλλογών.

Είστε ένας από τους πρωτοπόρους της Ρομποτικής Χειρουργικής στο ήπαρ και πάγκρεας, σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ποιες είναι οι σύγχρονες χειρουργικές τεχνικές και με ποιον τρόπο συμβάλλουν στην αντιμετώπιση των καρκινικών όγκων;

H σύγχρονη χειρουργική είναι αυτή που εφαρμόζουμε με την ομάδα μου ως Χειρουργοί με εξειδίκευση στη Χειρουργική Ογκολογία. Η αντιμετώπιση της πλειοψηφίας των καρκινικών όγκων γίνεται πλέον με αναίμακτες, μη επεμβατικές χειρουργικές τεχνικές (minimally invasive surgical techniques). Αυτές, εφαρμόζονται στην αντιμετώπιση όγκων του ήπατος, του παγκρέατος, των χοληφόρων, του στομάχου, του οισοφάγου, των επινεφριδίων, σαρκωμάτων, κ.ά.

Εκτός αυτών, χρησιμοποιούμε με πολύ μεγάλη επιτυχία, με ασφάλεια και με στόχο το βέλτιστο ογκολογικό αποτέλεσμα, πρωτοποριακές χειρουργικές μεθόδους θεραπείας όγκων που μέχρι πρότινος θεωρούνταν ανεγχείρητοι (Nanoknife Surgery, Electrochemotherapy, Ablation, Two Stage Hepatectomy ALPPS procedures etc).

Το σημαντικότερο είναι ο καρκίνος να προσεγγίζεται διαγνωστικά και να θεραπεύεται σύμφωνα με τις διεθνής κατευθυντήριες οδηγίες (evidence based), από έμπειρους και εξειδικευμένους χειρουργούς, ανάλογα με τις ενδείξεις και τα χαρακτηριστικά του κάθε ασθενούς.

Υπάρχουν κάποιες συνήθειες, που μπορεί κάποιος να εντάξει στην καθημερινότητά του, έτσι ώστε να ελαχιστοποιήσει τις πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου;

Είναι πλέον αποδεδειγμένο ότι ο καρκίνος μπορεί να προληφθεί. Μπορούμε σίγουρα να μειώσουμε τον κίνδυνο εμφάνισης πολλών μορφών κακοήθειας υιοθετώντας υγιεινό τρόπο ζωής και βάζοντας τον τακτικό προληπτικό έλεγχο στο πρόγραμμά μας.

Γνωρίζουμε ότι υπάρχουν συνήθειες που προδιαθέτουν στην εμφάνιση ενός καρκίνου, όπως είναι το κάπνισμα, η κατάχρηση αλκοόλ, η ανθυγιεινή διατροφή και η έλλειψη άσκησης. Οπότε χρειάζονται  μακροπρόθεσμες αλλαγές στον τρόπο που τρώμε, στη  δραστηριότητά μας και στον έλεγχο του σωματικού μας βάρους, προκειμένου να αποφύγουμε κάθε δυνητικό παράγοντα κινδύνου και να προφυλαχθούμε όσο το δυνατόν περισσότερο.

Όσον αφορά στον τακτικό προληπτικό έλεγχο, υπάρχουν συστάσεις και οδηγίες που μπορεί να μας δώσει ο προσωπικός μας ιατρός ανάλογα με την ηλικία, το φύλο και τα πιθανά συνοδά μας νοσήματα. Το check up θα αναδείξει έγκαιρα την ενδεχόμενη ύπαρξη ενός όγκου ή μιας προκαρκινικής αλλοίωσης, συμβάλλοντας στη βέλτιστη αντιμετώπισή του.

Εκτός όμως από τις προληπτικές εργαστηριακές και απεικονιστικές εξετάσεις, υπάρχουν και τα εμβόλια που προφυλάσσουν από την εμφάνιση ορισμένων μορφών καρκίνου (πχ καρκίνου του ήπατος και του τραχήλου της μήτρας).

Ας μην ξεχνάμε ότι όσο νωρίτερα διαγνωστεί μια κακοήθεια, τόσο περισσότερες είναι οι πιθανότητες για ίαση. Πέρα από όλα τα παραπάνω, είναι σημαντικό να παρατηρούμε τυχόν αλλαγές στο σώμα μας και ενημερώνουμε τον γιατρό μας. Η έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου βοηθά στην καλύτερη θεραπευτική αντιμετώπιση σε πρώιμο στάδιο και στην αποφυγή εξάπλωσής του σε άλλα σημεία του σώματος.

Κατά πόσο ευθύνεται και η κληρονομικότητα για την εκδήλωσή του;

Η κληρονομικότητα είναι ένας από τους παράγοντες που μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. Οι κληρονομικοί καρκίνοι αφορούν περίπου στο 5-10% των κακοηθειών και οφείλονται σε γονιδιακές μεταλλάξεις (βλάβες γονιδίων) που έχουν κληρονομηθεί. Έχουν αναγνωριστεί πλέον των 50 γονιδίων τα οποία μπορεί να ευθύνονται για αυτή την σύνδρομα κληρονομική προδιάθεση.

Βεβαίως, εάν ένα άτομο γεννηθεί φέροντας κάποια από τα προαναφερθέντα γονίδια, δεν σημαίνει θα εμφανίσει καρκίνο με μαθηματική ακρίβεια. Όμως ανήκει στα άτομα υψηλού κινδύνου και είναι περισσότερο πιθανό να νοσήσει από ορισμένους τύπους καρκίνου σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό, συνήθως δε και σε νεαρότερη ηλικία.

Υπάρχουν ορισμένα στοιχεία του ατομικού ή οικογενειακού ιατρικού ιστορικού που μπορεί να αποτελούν ενδείξεις κληρονομικής προδιάθεσης:

• διάγνωση καρκίνου σε νεότερη ηλικία
• περισσότεροι καρκίνοι σε ένα άτομο
• πολλά κρούσματα καρκίνου σε μια οικογένεια
• σπάνιοι τύποι καρκίνου

Στην περίπτωση που υπάρχει τέτοια υποψία, χρειάζεται μια αναλυτική λήψη και αξιολόγηση του οικογενειακού και ατομικού ιστορικού και εξειδικευμένη κλινική εξέταση. Εάν κριθεί απαραίτητο, γίνεται γονιδιακός έλεγχος σε εξειδικευμένα κέντρα, με σκοπό να εντοπισθούν πιθανές γονιδιακές μεταλλάξεις.

Υφίστανται και περιπτώσεις ασθενών, που ενώ διάγουν έναν υγιεινό τρόπο ζωής, παρ’όλα αυτά εμφανίζουν καρκίνο. Ποιοι είναι οι πιθανότεροι λόγοι που συμβαίνει αυτό;

Εδώ και αρκετά χρόνια γνωρίζουμε ότι η αποφυγή ορισμένων βλαβερών συνηθειών (πχ κάπνισμα, κατάχρηση αλκοόλ, συστηματική κατανάλωση λιπαρών και επεξεργασμένων τροφών) και η υιοθέτηση ενός εν γένει υγιεινού τρόπου ζωής είναι σημαντική για την πρόληψη του καρκίνου. Αυτό δεν μπορεί να αμφισβητηθεί.

Είναι εύλογο το ερώτημα γιατί ορισμένοι άνθρωποι που πραγματικά προσέχουν και δεν εκτίθενται σε  κάποιον γνωστό παράγοντα κινδύνου εμφανίζουν καρκίνο.

Σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύθηκε λίγα χρόνια πριν, τα 2/3 από τις μεταλλάξεις των γονιδίων που προκαλούν καρκίνο, δεν προέρχονται ούτε από το περιβάλλον, ούτε από κληρονομικούς παράγοντες. Είναι το αποτέλεσμα τυχαίων σφαλμάτων στην αντιγραφή του DNA. Θα μπορούσε να πει κάποιος, όπως το έθεσε κι ένας από τους ερευνητές της μελέτης, ότι πρόκειται για «κακή τύχη».

Η αναγνώριση του ρόλου που παίζουν τα τυχαία γονιδιακά σφάλματα, δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να μειώσει τη σημασία της πρόληψης. Θα πρέπει αντιθέτως να λειτουργεί ως υπενθύμιση της ανάγκης για πρόληψη. Ας μην ξεχνάμε πόσο σημαντική είναι η πρώιμη διάγνωση. Ο υγιεινός τρόπος ζωής παίζει ρόλο, αλλά δεν υποκαθιστά πχ την κολονοσκόπηση, τη μαστογραφία ή τον έλεγχο PSA.

Σε τι οφείλεται η αύξηση των περιστατικών καρκίνου και με ποιον τρόπο μπορεί να εξασφαλιστεί η μείωσή τους;

Τα νούμερα είναι πραγματικά και αμείλικτα και μαρτυρούν την ανάγκη άμεσης ευαισθητοποίησης και ανάληψης δράσης από όλους μας. Τα περιστατικά καρκίνου έχουν αυξηθεί δραματικά σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας και της Κύπρου. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Πρώτα από όλα, είναι ο σύγχρονος τρόπος ζωής. Η καθιστική ζωή ευθύνεται για τα υψηλά ποσοστά παχυσαρκίας, η οποία αποτελεί γνωστό παράγοντα κινδύνου για αρκετές μορφές καρκίνου (καρκίνος παχέος εντέρου, μαστού, ενδομητρίου κ.ά.).

Επίσης, η αυξημένη κατανάλωση επεξεργασμένων τροφών, ζάχαρης, λιπαρών, κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος, μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. Και βέβαια, όπως ήδη αναφέραμε, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ και το κάπνισμα, που ξεκινούν συχνά από νεαρή ηλικία, συνδέονται με αυξημένη εμφάνιση καρκίνου του πνεύμονα, του ήπατος, του λάρυγγα κ.ά.

Η ενημέρωση και η πρόληψη είναι επιβεβλημένη. Η σωστή και έγκαιρη αξιολόγηση των συμπτωμάτων είναι επίσης πολύ σημαντική. Ηεξέλιξη της ιατρικής, της Ογκολογίας και της Χειρουργικής Ογκολογίας μας επιτρέπει να πλέον να ανιχνεύσουμε τον καρκίνο σε πρώιμα στάδια και να τον αντιμετωπίσουμε εξατομικευμένα, κατά περίπτωση. Αυτό που χρειάζεται να εξασφαλίσουμε, είναι οι ίσες ευκαιρίες πρόσβασης στις δομές υγείας και στους ειδικούς ιατρούς, που έχουν τη γνώση, την τεχνογνωσία και την εξειδίκευση που απαιτείται.

Σε τι σημείο εξέλιξης βρίσκεται η Ρομποτική Χειρουργική στην Ελλάδα και στην Κύπρο και πώς αναμένεται να εξελιχθεί μελλοντικά;

Η Ρομποτική Χειρουργική συνεχίζει να εξελίσσεται τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο. Αποτελεί μια πολύ σημαντική, καινοτόμο εξέλιξη στον τομέα της χειρουργικής γενικά, οπότε είναι δεδομένο ότι οι εφαρμογές της θα αυξάνονται και θα ενσωματώνουν νέες τεχνολογίες, όπως είναι για παράδειγμα η τεχνητή νοημοσύνη.

Το χειρουργικό ρομπότ αναμένεται να αποκτήσει νέες δυνατότητες. Μελλοντικά, θα μπορεί να συμμετέχει στο σχεδιασμό μιας χειρουργικής επέμβασης, αναλύοντας όλες τις προεγχειρητικές απεικονιστικές εξετάσεις (CT scan. MRI scan, υπερήχους). Επίσης, είναι πολύ πιθανό στο απώτερο μέλλον να μπορεί να εκτελέσει αυτόνομα ή σχεδόν αυτόνομα, αλλά πάντα υπό την επίβλεψη έμπειρου χειρουργού, ορισμένες πιο απλές επεμβάσεις.

Καθώς η τεχνολογία προοδεύει συνεχώς, ενδέχεται η ρομποτική χειρουργική να βρει εφαρμογή στην τέλεση χειρουργικών επεμβάσεων εξ αποστάσεως σε πραγματικό χρόνο. Μιλάμε για τις επονομαζόμενες τηλεχειρουργικές επεμβάσεις, όπου ο χειρουργός βρίσκεται σε άλλη τοποθεσία και διενεργεί μια επέμβαση με τον χειρισμό του χειρουργικού ρομπότ σαν να βρίσκεται δίπλα στον ασθενή.

Καταλαβαίνουμε, λοιπόν πόσο μεγάλη επανάσταση αναμένουμε να φέρει η Ρομποτική Χειρουργική αλλά και πόσο σημαντικές είναι οι εξελίξεις προκειμένου η τεχνολογία να εξυπηρετεί εξατομικευμένα τις ανάγκες ολοένα και μεγαλύτερου αριθμού ασθενών, με μεγαλύτερη ασφάλεια και μικρότερο κόστος.

*Προφίλ

Δρ Αθανάσιος Σ. Πέτρου, MD, MSc(HPB), PhD

-Αναπληρωτής Καθηγητής Χειρουργικής της Ιατρικής Σχολής του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου (Ass. Professor of Surgery, EUC)

-Εξειδικευμένος Χειρουργός Ήπατος-Χοληφόρων-Παγκρέατος & Χειρουργικής Ογκολογίας, Προηγμένης Λαπαροσκοπικής και Ρομποτικής Χειρουργικής

-Συνδιευθυντής Δ’ Χειρουργικής Κλινικής-Τμήματος Χειρουργικής Ήπατος-Χοληφόρων-Παγκρέατος και Χειρουργικής Ογκολογίας, Όμιλος Ιασώ Αθηνών

-Διευθυντής Χειρουργικού Τμήματος Ήπατος-Χοληφόρων-Παγκρέατος & Χειρουργικής Ογκολογίας Mediterranean Hospital of Cyprus