Η σιδερένια πόρτα με τα κάγκελα ανοίγει, κάνοντας τον χαρακτηριστικό εκκωφαντικό ήχο. Σαν στριγκλιά, που διαπερνά το χώρο, όπου άνθρωποι κρατούνται σε κελιά εκτίοντας ποινή για ό,τι διέπραξαν στο παρελθόν. Παντού τριγύρω διάδρομοι, πόρτες και άδειοι τοίχοι.
Τοίχοι λευκοί, που σε λίγο θα γεμίσουν σχέδια και σύμβολα αποτυπώνοντας όσα οι άνθρωποι αυτοί έχουν στην ψυχή τους. Όσα ποθούσαν και έμειναν στη μέση, όσα ποθούν και τα στερούνται ακόμη. Το μεγαλύτερο όλων: η ελευθερία τους.
@panagiotiskargako
Ο Παναγιώτης Καργάκος, γνωστός στο χώρο της τέχνης του γκράφιτι με το καλλιτεχνικό ψευδώνυμο «Alone 98» είναι εκείνος που οι ίδιοι οι κρατούμενοι στις φυλακές Μαλανδρίνου επέλεξαν για να αφήσει το στίγμα του στους τοίχους που τους κρατούν μακριά από τους δικούς τους ανθρώπους και από τη ζωή εκεί έξω.
Πριν από κάποιες ημέρες πέρασε ξανά το κατώφλι των ίδιων φυλακών για τον ίδιο λόγο. Τα συναισθήματα που τον κατέκλυσαν, ήταν έντονα και ανάμεικτα αλλά δεν άφησε να τον αποπροσανατολίσουν από το σκοπό του. «Αντιμετώπισα τους κρατούμενους όπως τους πολίτες έξω στην κοινωνία» αποκαλύπτει.
Και με ανοιχτά τα μάτια της ψυχής χωρίς να κρύβεται πίσω από κανενός είδους παρωπίδες, είδε ξεκάθαρα μπροστά του ότι «Υπάρχουν και λουλούδια μέσα στη λάσπη…».
Συνέντευξη στη Βίκυ Καλοφωτιά
Πρόσφατα αφήσατε το καλλιτεχνικό σας αποτύπωμα, στις φυλακές Μαλανδρίνου δημιουργώντας γκράφιτι στους τοίχους. Ποιος είχε την ιδέα για να πραγματοποιηθεί αυτή η πρωτοβουλία;
Όλο το project (εγχείρημα) ξεκίνησε ως εξής:
Το 2017 με κάλεσαν να φτιάξω το παιδικό επισκεπτήριο στις φυλακές Μαλανδρίνου. Οι φυλακές Μαλανδρίνου είναι σύγχρονες φυλακές υψίστης ασφαλείας με κρατούμενους, που οι περισσότεροι είναι μέσα για βαριά αδικήματα και βαριές ποινές ισόβια κλπ…
Το παιδικό επισκεπτήριο είναι ο χώρος που υποδέχονται οι κρατούμενοι τα παιδιά τους και ήθελαν να ζωγραφίσω στους τοίχους κάποιες παραστάσεις από κινούμενα σχέδια, έτσι ώστε το μέρος να γίνει πιο φιλικό στα παιδάκια.
@panagiotiskargako φυλακες μαλανδρινου#φυλακες#μαλανδρινο#κρατουμενοι#alone #graffiti
Η ιδέα αυτή εκ των υστέρων έμαθα ότι βραβεύτηκε σε Ευρωπαϊκό επίπεδο και αποτέλεσε πρότυπο για επισκεπτήριο φυλακών.
Όταν μπήκα, λοιπόν το 2017 και έφτιαξα το επισκεπτήριο, ενόσω δούλευα στον τοίχο, πέρναγαν διάφοροι κρατούμενοι λόγω του ότι έκαναν μεροκάματα και έβλεπαν το έργο μου.
Σε έναν Σέρβο κρατούμενο του άρεσε αυτό που κάναμε και μου ζήτησε να κάνουμε ένα σχέδιο μέσα στο προαύλιο της Πτέρυγας Θ. Συγκεκριμένα ήθελε να φτιάξουμε τον Παρθενώνα.
Εγώ ήμουν θετικός σε όλο αυτό που συζητήσαμε αλλά δεν πίστεψα ούτε μια στο εκατομμύριο ότι υπήρχε περίπτωση να γίνει. Αρχικά γιατί ήμουν πολίτης και ήταν δύσκολο να με αφήσουν να περάσω μέσα στις πτέρυγες αλλά και γιατί πίστευα ότι όλη η συζήτηση ήταν απλά για να γίνει.
Τελειώνω το επισκεπτήριο και πάω να φύγω. Με σταματάνε οι κρατούμενοι και μου λένε: «Πού πας; Δεν είπαμε να κάνουμε την πτέρυγα;». Εκεί πραγματικά άλλαξε όλο το σκεπτικό μου…
Ο κόσμος έξω στην κοινωνία λέει: «Πού είσαι φίλε, χαθήκαμε, θα σε πάρω να τα πούμε» και ποτέ δεν κάνουμε και δε λέμε τίποτα. Μέσα στη φυλακή ό,τι πουν, είναι νόμος. Δεν υπάρχει κάτι άλλο…
Ο Διευθυντής ήταν νέος τότε και παραμένει ο ίδιος από τότε, ο Θύμιος Παπαδήμας. Ένας άνθρωπος σοβαρός, δίκαιος, που εκπέμπει σεβασμό και παράλληλα σέβεται, ανεξάρτητα το τι έχει κάνει, τι έχει γίνει και τι είναι ο άλλος. Παράλληλα θα έλεγα ότι είναι ένας θετικός άνθρωπος, δημιουργικός και με ιδέες, άλλωστε και το επισκεπτήριο δική του ιδέα ήταν.
Συζητήσαμε μαζί του, λοιπόν και δεν ήθελε να μας χαλάσει το χατίρι και έτσι, με κάποια διαδικαστικά, προχωρήσαμε στο να φτιάξουμε την πτέρυγα Θ.
@panagiotiskargako
Το σχέδιο -όπως προανέφερα, που μου ζήτησαν- ήταν ο Παρθενώνας. Ξαφνιάστηκα με την επιλογή του σχεδίου, γιατί επικεφαλής αυτού του έργου ήταν ο Σέρβος. Κάποια στιγμή μπήκα στο κελί του και είδα ράφια με πολλά βιβλία Ελληνικής γλώσσας και Ιστορίας, πράγμα που με εντυπωσίασε.
Όταν μπήκαμε στο προαύλιο της Θ, όλοι ήταν κλεισμένοι στα κελιά και κοίταγαν από τα παράθυρα. Ένα σκηνικό σαν ταινία και παρακολουθούσαν τι θα πω εγώ με τον αρχιφύλακα και τρεις κρατούμενους. Οι όροι ήταν, όσο δουλεύω, να μείνουν κλεισμένοι οι κρατούμενοι, πράγμα που εγώ δεν δέχτηκα.
Λέω «αυτοί οι άνθρωποι στερούνται την ελευθερία τους και ήρθα εγώ να τους την στερήσω κι άλλο…;». Αυτό το άκουσαν όλοι. «Δεν έχω να φοβηθώ εγώ κάτι απ’ τους ανθρώπους», τους είπα, κι έτσι κι έγινε.
Την επόμενη μέρα μπήκα στη Θ πτέρυγα χωρίς να ξέρω κανέναν και με χαιρέταγαν μέσα απ’ τα κελιά, με το όνομά μου. «Καλημέρα Παναγιώτη» φώναζαν. Το λέω και ανατριχιάζω. Με χαιρέτησαν στο προαύλιο και με βοηθούσαν στα πάντα.
Η δεύτερη φορά στο Μαλανδρίνο ήταν πριν από κάποιες μέρες, όπου επικοινώνησε ο Σέρβος πάλι μαζί μου αλλά και ένας συγχωριανός μου, που κρατείται στην πτέρυγα Θ και κανονίσαμε να φτιάξουμε τις πτέρυγες εκ νέου.
Πώς νιώσατε μπαίνοντας σε αυτόν τον χώρο, όπου βρίσκονται άνθρωποι που στερούνται την ελευθερία τους και ποιες σκέψεις περνούσαν από το μυαλό σας μέχρι να ολοκληρωθεί η αποστολή σας εκεί;
Στην αρχή ένιωσα άβολα και αμήχανα, ήθελα να είμαι πολύ προσεκτικός στις συζητήσεις μου και διακριτικός. Ποτέ δεν ρώτησα π.χ. κάποιον, τι έκανε και είναι μέσα. Κάθε άνθρωπος εκεί μέσα εκτίει ποινή και είναι η χειρότερη περίοδος στη ζωή του, επομένως έπρεπε να το σεβαστώ.
Από την άλλη, για να λέμε και τα πράγματα με το όνομά τους, σε μια τέτοια ερώτηση πιο πολύ φοβάσαι τι μπορεί να ακούσεις.
Παράλληλα, ερωτήματα έρχονταν αδιάκοπα στο μυαλό μου, όπως τι μπορεί να έφτασε κάποιον να περάσει τα όριά του; Τι έφταιξε; Πώς είναι να ξέρεις ότι θα περάσεις χρόνια πίσω απ’ τα κάγκελα; Πώς συμβιβάζεται κάποιος να ζήσει σε ένα τέτοιο σκηνικό; Τι κίνητρα μπορεί να έχει ένας άνθρωπος ώστε να αντέξει; Και πολλά άλλα…
Τη δεύτερη φορά που μπήκα, ήμουν πιο άνετος, αλλά με την ίδια διακριτικότητα. Αντιμετώπισα τους κρατούμενους όπως τους πολίτες έξω στην κοινωνία και προσπάθησα να κάνω τη δουλειά μου χωρίς να σκέφτομαι πολλά.
Τι απεικονίζουν αυτές οι τοιχογραφίες και γιατί επιλέξατε τα συγκεκριμένα σχέδια;
Τα σχέδια πάντα τα συζητούσα με τους κρατούμενους και λιγότερο με τη διεύθυνση, γιατί μου έδειχναν εμπιστοσύνη. Πέρα από τον Παρθενώνα κοιτάξαμε να δουλέψουμε με αντιθέσεις.
Για παράδειγμα στην Α πτέρυγα:
Η ζωή πίσω απ’ τα κάγκελα και η ζωή έξω από αυτά…
Έχουμε φτιάξει ένα σκηνικό, όπου παρουσιάζονται δύο προσωπογραφίες Bonnie και Clyde (βλ.Αμερικανοί εγκληματίες που ταξίδευαν, στο παρελθόν, στις Ηνωμένες Πολιτείες με τη συμμορία τους) και ένα αμάξι που έχει γαζωθεί από κάποιον εκτελεστή και δείχνουμε μια σκηνή παρανομίας. Οι δύο προσωπογραφίες είναι κλεισμένες πίσω από τα κάγκελα.
Δεξιά είναι ένα παιδάκι με ένα μπαλόνι, που είναι δεμένο με αλυσίδες, το οποίο τραβάει και σπάει τα κάγκελα. Το παιδί είναι η ψυχή που πρέπει να κρατήσει καθαρή και ελεύθερη μέσα του ο καθένας. Το μπαλόνι είναι η ελπίδα και τα όνειρά του.
@panagiotiskargako
Αριστερά είναι ο Άτλας, που κρατάει τη γη δεμένος με αλυσίδες, που σπάει ένα περιστέρι και πετάει μέσα από έναν σπασμένο τοίχο φυλακής προς ένα όμορφο τοπίο ελευθερίας.
Στη Θ πτέρυγα δίπλα στον Παρθενώνα κατόπιν συνεννόησης με τους κρατούμενους της Θ φτιάξαμε έναν σκλάβο με μορφή αγάλματος να σπάει τα δεσμά του και να εμφανίζεται η μορφή του Κολοκοτρώνη πάνω στο άλογο.
Την ώρα που το έφτιαχνα αυτό, δύο παιδιά που με βοηθούσαν, συζητούσαν για το πώς θα το αποτύπωνα. Ο Κολοκοτρώνης απελευθέρωσε την Ελλάδα και στο τέλος οι ίδιοι οι Έλληνες τον έβαλαν φυλακή.
Πριν μπεις στις πτέρυγες, είναι δύο τοίχοι, όπου φτιάξαμε δύο μάτια.
Ένα γκρίζο αριστερά, που συμβολίζει την στέρηση ελευθερίας και ένα έγχρωμο δεξιά, που συμβολίζει την ελευθερία.
Πώς αντέδρασαν οι κρατούμενοι αντικρίζοντας τα έργα σας ολοκληρωμένα;
Στην αρχή είχε πολύ πλάκα, γιατί πριν ξεκινήσω, έγραφα τυχαίες λέξεις πάνω στον τοίχο, τυχαία σχήματα και ήταν λες και χαλάω τον φρεσκοβαμμένο τοίχο.
Είχαν σοκαριστεί, σου λένε, τι κάνει αυτός εδώ; Μετά που κατάλαβαν πως αυτά είναι σημάδια για να μπορώ να βγάλω εγώ το σχέδιο λόγω της μεγάλης έκτασης, ηρέμησαν.
Όταν τελείωσα, κατάλαβα ότι η ικανοποίηση που πήραν είναι πολύ ανώτερη από αυτή που κάποιος θα πάρει, όταν δει κάτι όμορφο έξω στην κοινωνία. Μου έδιναν συγχαρητήρια και μου έλεγαν πόσο σημαντικό ήταν αυτό που έγινε.
Τους έδωσε χαρά το έργο, η διαδικασία, ακόμα και το ότι ήρθαν σε επαφή με έναν άνθρωπο από την κοινωνία. Έσπασε η ρουτίνα και άλλαξε έστω και έτσι η καθημερινότητά τους.
Υπάρχουν κάποιες στιγμές που σας έκαναν εντύπωση από τη συναναστροφή σας μαζί τους, κάποιες σκέψεις που μοιράστηκαν, κάποιες εικόνες που είδατε, τα οποία θα θυμάστε, όσα χρόνια κι αν περάσουν;
Από την πρώτη φορά θα θυμάμαι τα παιδιά που με βοήθησαν. Οι δύο από τους τρεις αποφυλακίστηκαν, έχουν κάνει οικογένεια, ήρθαν και με βρήκαν στο μαγαζί μου, στον Πειραιά και ξέρω ότι πάνε καλά στη ζωή τους.
Κατά τη διάρκεια που ήμουν μέσα και δούλευα, θαύμασα πράγματα σε αυτούς, όπως η προθυμία να με βοηθήσουν, να μου προσφέρουν φαγητό, νερά, αναψυκτικά, ό,τι ήθελα, αλλά και το πώς λειτουργούν μεταξύ τους. Λειτουργούν μέσα στην πτέρυγα σαν ομάδα και η αλληλεγγύη μεταξύ τους είναι το παν.
Τα πράγματα δεν είναι ρόδινα αντιθέτως είναι πολύ δύσκολα. Τσακώνεσαι για το παραμικρό, μου είπαν και δεν ήταν και δύσκολο να το καταλάβω. Ο χρόνος είναι απεριόριστος, οπότε όλη τη μέρα βρίσκουν να κάνουν κάτι. Δουλειές ένα σωρό, όλη την ώρα κάτι κάνουν.
Στενοχωρήθηκα που είδα παιδιά 24-25 χρόνων, παιδιά έξυπνα και ικανότατα να εκτίουν χρόνια φυλάκισης.
Το γεγονός ότι ένας άνθρωπος γνωρίζει τι καλό αλλά και τι κακό μπορεί να κάνει, με τρομάζει. Ένας κρατούμενος ξέρει τα όριά του πλέον.
Πάγωσα, όταν σε μια ερώτηση που έκανα σε κάποιον για το εάν είναι καιρό στο Μαλανδρίνο, άκουσα τη λέξη ισόβια…
Γνώρισα κρατούμενο με βαρύ ποινικό μητρώο, που όταν έφυγα απ’ το Μαλανδρίνο, διάβασα πως αυτός ήταν υπεύθυνος στο να οργανώσει αιμοδοσία μέσα στις φυλακές για τους βαριά τραυματισμένους από τις φωτιές στο Μάτι.
Υπάρχουν και λουλούδια μέσα στη λάσπη…
Τέλος, θα θυμάμαι τις ευχές που μου έδιναν όλοι για καλή ζωή και να μείνω πάντα έξω απ’ τα κάγκελα και να προσέχω την οικογένειά μου.
Τι σήμαινε για εσάς ο όρος «ελευθερία» πριν και τι σημαίνει τώρα, μετά από αυτήν την εμπειρία;
Θεωρείς κάτι αυτονόητο μέχρι να μπεις και να δεις την απέναντι πλευρά, όπου εκεί καταλαβαίνεις ότι το απέναντι δεν είναι και πολύ μακριά.
Η ελευθερία στον άνθρωπο είναι το υπέρτατο αγαθό. Έχει χυθεί πολύ αίμα για την ελευθερία. Υπάρχουν μέσα άνθρωποι, που ίσως να μην την αξίζουν.
Υπάρχουν άνθρωποι, που για τους λόγους τους εκτίουν ποινή και η πορεία της ζωής τους θα κριθεί από τις πράξεις τους.
Υπάρχουν όμως και άνθρωποι, που στη φυλακή είναι ελεύθεροι, απλά προσωρινά περιορισμένοι.
Η διάρκεια του περιορισμού είναι ο αγώνας για μια ελευθερία, όπως την θέλουν οι ίδιοι και όχι όπως τους την έχουν επιβάλει.
Ποια μηνύματα επιδιώκετε να περνάτε μέσα από τα έργα σας;
Δεν προσπαθώ να βγάλω κάτι συγκεκριμένο. Πάντα όμως αυτά που θα φτιάξω, θέλω να βγάζουν συναίσθημα να βγάζουν ψυχή…
Αισθάνομαι ότι επικοινωνώ μέσα από αυτό. Παρακολουθώ τα γεγονότα της εποχής και εάν νιώσω την ανάγκη να δημιουργήσω και να εκφραστώ, το κάνω.
Έχω φτιάξει έργα για το ρατσισμό, για το προσφυγικό, για την ελευθερία, για τον πόλεμο, για την ειρήνη, για τη μόρφωση, για τον υπερκαταναλωτισμό, για τους άστεγους, τη φτώχεια, για τον έρωτα, την αγάπη, τον χωρισμό, τον αποχωρισμό και το θάνατο.
@panagiotiskargako
Έχετε αναφέρει ότι «ο τοίχος για εμάς που ασχολούμαστε με το γκράφιτι, είναι το μικρόφωνο, που δεν πήραμε ποτέ». Θα μπορούσατε πλέον να ζήσετε χωρίς αυτό;
Δεν μπορώ να με φανταστώ χωρίς αυτό, το γκράφιτι για εμένα είναι η ψυχοθεραπεία μου. Κι αν ποτέ γίνει αυτό, θα βρω κάτι αντίστοιχα δημιουργικό να εκφράζομαι, να αντιδρώ, να επικοινωνώ με τον κόσμο.
Έχετε δημιουργήσει τοιχογραφίες και σε σχολεία, έχετε συμμετάσχει σε εκθέσεις και φεστιβάλ, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Τι άλλο σχεδιάζετε από εδώ και στο εξής;
Αρχικά θα ήθελα να δουλέψω λίγο παραπάνω ώστε να βελτιώσω τις αδυναμίες μου. Να δουλέψω λίγο με τον εαυτό μου, να ξαναγνωριστούμε. Όλα από εκεί ξεκινάνε.
@panagiotiskargako
Μετά δε φοβάμαι, ό,τι και να κάνω, είμαι σίγουρος ότι θα πάει καλά και θα μου δίνει χαρά, είτε σε συμμετοχές σε φεστιβάλ, είτε κάποια έκθεση η οτιδήποτε άλλο.
Θέλω να συνεχίσω να έχω την ανάγκη να δημιουργώ και να εξωτερικεύω τα συναισθήματά μου. Να ευχηθώ σε όλους τους κρατούμενους που με βοήθησαν, υπομονή, καλό υπόλοιπο και να βρουν το δρόμο τους. Σέρβο, Διονύση, Αλέξανδρε, Λέντσο, Γιώργο, Δημήτρη, Θόδωρα,Τζίμη, Κώστα, Μητσάκο, καλή λευτεριά, σας ευχαριστώ για ΟΛΑ.
*Πηγή φωτογραφιών και βίντεο: Προσωπικό αρχείο Παναγιώτη Καργάκου
Βίκυ Καλοφωτιά
Η Βίκυ Καλοφωτιά είναι δημοσιογράφος και απόφοιτη του Προγράμματος Σπουδών Δημοσιογραφίας της Γερμανικής Ακαδημίας Δημοσιογραφίας (Deutsche Journalisten Akademie, DJA) αναγνωρισμένη από την Κρατική Υπηρεσία Εξ’αποστάσεως Εκπαίδευσης (Zentralstelle für Fernunterricht, ZFU). Παράλληλα, είναι Πτυχιούχος Δημοσιογραφίας του Κέντρου Ελευθέρων Σπουδών του Ant1, καθώς και του Τμήματος Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ). Επίσης, είναι Κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης στην «Εφαρμοσμένη Παιδαγωγική: Διδακτική-Προγράμματα Σπουδών» του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ). Έχει εργαστεί σε ποικίλες ενημερωτικές ιστοσελίδες και εφημερίδες πανελλαδικής κυκλοφορίας αλλά και τοπικής αυτοδιοίκησης υπογράφοντας συνεντεύξεις και άρθρα με έμφαση σε θέματα κοινωνίας στο ελεύθερο και διεθνές ρεπορτάζ. Συγχρόνως υπήρξε και ραδιοφωνική παραγωγός παρουσιάζοντας δικές της εκπομπές με προσκεκλημένους εκπροσώπους του κοινωνικού, ιατρικού, πολιτιστικού και επιχειρηματικού κλάδου από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Σκοπός της είναι να ταξιδεύουν παντού μέσα από την πένα της και να καταγράφει με την κάμερα, ανθρώπινες ιστορίες, που εμπνέουν και κινητοποιούν. Ταυτόχρονα αναζητά πρωτότυπα θέματα από όλο τον κόσμο επιχειρώντας να δίνει βήμα σε αφανείς -και όχι μόνο- ήρωες της καθημερινότητας.