Τερψιθέα Παπανικολάου: Συνδυάζει νομική και τραγούδι κόντρα στις προκαταλήψεις – «Το να τραγουδάω είναι σαν δεύτερη φύση μου»

Η ώρα είναι 8 το πρωί κι εκείνη βρίσκεται ήδη στο δρόμο για την εργασία της ως δικηγόρος, κάτι που ονειρευόταν να καταφέρει από τότε που ήταν έφηβη.

Ωστόσο, από τότε που θυμάται τον εαυτό της, υπήρχε μέσα της και κάτι άλλο, που ένιωθε και νιώθει σαν δεύτερη φύση της. Κάτι, που την βοηθά να αφήνει πίσω της ό,τι την βαραίνει, καθώς διανύει το δρόμο του πεπρωμένου της. Και αυτό δεν είναι άλλο από το να τραγουδάει.

Η Τερψιθέα Παπανικολάου από τη Θεσσαλονίκη, έχει βρει έναν δικό της, μοναδικό τρόπο, να συνδυάζει τη νομική επιστήμη με το τραγούδι, βάζοντας τα δυνατά της για να αφήσει και στα δύο, το ολόδικό της χνάρι.

Με εξειδίκευση σε θέματα Κυβερνοασφάλειας και στο Δίκαιο της Τεχνητής Νοημοσύνης και Προσωπικών Δεδομένων, έχοντας συμμετάσχει ως ομιλήτρια σε συνέδρια και σεμινάρια, με γνώμονα πάντοτε την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η δράση της δεν σταματά μόνο εκεί.

Στο τέλος της ημέρας, κλειδώνοντας στο συρτάρι τις σημειώσεις και τις δικογραφίες, παίρνει το βαλιτσάκι με το μικρόφωνο και μεταμορφώνεται σε τραγουδίστρια, ανεβαίνοντας στη σκηνή με την μπάντα της, ηχογραφώντας δίσκους στο στούντιο, γράφοντας στίχους και προγραμματίζοντας τις επόμενες εμφανίσεις της ως μέλος της χορωδίας του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών.

Αυτή είναι η ιστορία της…

Συνέντευξη στη Βίκυ Καλοφωτιά

Φανταζόσασταν τον εαυτό σας από μικρή ως δικηγόρο ή είναι κάτι που σας κέρδισε στην πορεία;

Όπως τα  περισσότερα παιδιά, καθώς μεγάλωνα, άλλαζα συχνά την απάντηση που έδινα στην ερώτηση «τι θες να γίνεις όταν μεγαλώσεις;». Συχνά βέβαια απαντούσα φιλόλογος, καθηγήτρια, ψυχολόγος ή ακόμη και οικονομολόγος.

Από την εφηβεία και έπειτα, όταν αναλογιζόμουν τί ήθελα να σπουδάσω, η νομική επιστήμη φάνταζε στα μάτια μου ως μια επιλογή που θα μου προσέφερε σημαντική επαγγελματική ευελιξία και θα ικανοποιούσε την προσωπική μου ανάγκη να δίνω λύσεις σε προβλήματα, τόσο με λογική, όσο και με δημιουργικότητα. Οπότε δεν έλεγα θέλω να γίνω δικηγόρος, αλλά θέλω να γίνω νομικός.

Κατά τη διάρκεια των σπουδών μου και της άσκησης της δικηγορίας θα έλεγα πως η επιλογή «Νομική» στο μηχανογραφικό δικαιώθηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό διότι αγαπώ πάρα πολύ την επιστήμη μου και τη δουλειά μου.

Ποιες είναι οι δυσκολίες που έχετε συναντήσει μέχρι στιγμής εξασκώντας στην Ελλάδα του 2024 ένα αντικείμενο που ακόμη θεωρείται από αρκετούς ανδροκρατούμενο;

Από άποψη αριθμών πλέον η δικηγορία δεν είναι ανδρικό προπύργιο, ειδικά τα τελευταία 20 χρόνια. Ένα πολύ σημαντικό ποσοστό, αν όχι η πλειοψηφία των ενεργών δικηγόρων στη χώρα μας, είναι γυναίκες.

Βέβαια άλλο πράγμα ο αριθμός των επαγγελματιών και άλλο το πόσοι και ποιοι από τους εν λόγω επαγγελματίες έχουν ισχύ και επιρροή. Ο τομέας δικαίου και το προφίλ των πελατών παίζει σημαντικό ρόλο στο πόσοι και ποιοι συνάδελφοι ασκούν ποια είδη δικηγορίας.

Δικηγόρος δεν είναι μόνο αυτός που χειρίζεται ποινικές, οικογενειακές ή κληρονομικές υποθέσεις, που είναι από τα πρώτα πράγματα που σκέφτεται ο μέσος άνθρωπος όταν ακούει τη λέξη «δικηγόρος». Δικηγόρος είναι και αυτός που π.χ. ασχολείται με ζητήματα εμπορικής, οικονομικής και επιχειρηματικής φύσης, που συχνά ενέχουν σημαντικό βαθμό πολυπλοκότητας.

Ανεξαρτήτως πάντως των κλάδων δικαίου και του προφίλ των πελατών μας, οι γυναίκες δικηγόροι και δη οι νεότερες  συχνά βιώνουμε έμφυλα στερεότυπα και προκαταλήψεις, τόσο από νυν και εν δυνάμει πελάτες, όσο και από συναδέλφους ή δημόσιες υπηρεσίες. Π.χ. δεχόμαστε σχόλια για τι φοράμε ή το αν χαμογελάμε ή όχι και συχνά περιμένουν από εμάς να είμαστε και πολύ «γλυκιές» και πολύ δυναμικές.

Είναι μια διαρκής άσκηση ισορροπίας αλλά σε προσωπικό τουλάχιστον επίπεδο ως επαγγελματίας δεν προσπαθώ να συμπεριφέρομαι πολύ διαφορετικά από αυτό που είμαι ως άνθρωπος.

Ένα από πεδία δράσης σας είναι και το δίκαιο στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης. Κατά πόσο είναι εφικτό ο καθένας μας να προστατεύσει τον εαυτό του αποφεύγοντας κακοτοπιές και χρησιμοποιώντας την προς όφελός του;

Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να είναι, όπως πράγματι ορθά επισημαίνετε, ένα δίκοπο μαχαίρι: μπορεί να βλάψει τον άνθρωπο και την κοινωνία και παράλληλα να είναι μεγάλος σύμμαχός του. Αν και η τεχνητή νοημοσύνη σαν έννοια υφίσταται ήδη από την δεκαετία του 1950, σαν έννοια έγινε γνωστή στους περισσότερους ανθρώπους από τα τέλη του 2022 με την έλευση του ευρέως γνωστού «ChatGPT» της «OpenAI».

Επειδή, λοιπόν για πολλούς ανθρώπους τεχνητή νοημοσύνη είναι η δημιουργική τεχνητή νοημοσύνη (generative artificial intelligence – GenAI) που χρησιμοποιούμε π.χ. για την παραγωγή εικόνας, κειμένου, ήχου ή και βίντεο, θα επικεντρωθώ εδώ.

Όταν λοιπόν π.χ. ρωτάμε το «ChatGPT» κάτι, οφείλουμε να επαληθεύουμε την ορθότητά του γιατί συχνά το παραγόμενο αποτέλεσμα έχει λάθη και ανακρίβειες. Επίσης, όταν χρησιμοποιείται από στελέχη επιχειρήσεων για επαγγελματικούς σκοπούς δεν πρέπει να ελέγχεται μόνο η ορθότητα του παραγόμενου αποτελέσματος, αλλά και η φύση της εισαγόμενης πληροφορίας, η οποία μπορεί να είναι κάποια εμπιστευτική ή απόρρητη πληροφορία που ανήκει στην εταιρεία για την οποία εργαζόμαστε.

Οι όροι και προϋποθέσεις χρήσης, αλλά και ο τρόπος λειτουργίας των εν λόγω εργαλείων δεν διασφαλίζει ότι η πληροφορία θα παραμείνει εμπιστευτική. Αντίθετα, χρησιμοποιείται για να εκπαιδευτεί ο αλγόριθμος και μπορεί η εισαγόμενη πληροφορία (input) να εμφανιστεί ως αποτέλεσμα (output) σε ερώτημα άλλου χρήστη. Το ίδιο ισχύει και για την εισαγωγή προσωπικών δεδομένων που ενέχει μεγάλο κίνδυνο για την διαφύλαξη της ιδιωτικότητάς μας.

Με άλλα λόγια: προσέχουμε πολύ τι πληροφορία «ταΐζουμε» το εργαλείο και τι είδους πληροφορία μας δίνει αυτό.

Τι χρειάζεται να διαθέτει ένας νέος δικηγόρος, προκειμένου να υπερασπίζεται τα ανθρώπινα δικαιώματα, σε έναν κόσμο που δεν χάνει ευκαιρία να τα τσαλαπατά;

Ο νέος δικηγόρος, όπως και ο νέος άνθρωπος εν γένει, έχει μια γοητευτική τόλμη, πίστη και ελπίδα και λέει μέσα του «εγώ θα αλλάξω τον κόσμο». Με την πορεία των χρόνων βέβαια οι περισσότεροι δεν αλλάζουμε τον κόσμο αλλά τελικά μας αλλάζει εκείνος.

Για να «αλλάξουμε» λοιπόν τον κόσμο και να τον κάνουμε λίγο καλύτερο εμείς οι νέοι δικηγόροι δεν πρέπει παρά τις δυσκολίες να χάνουμε το θάρρος και την πίστη μας σε όσα μπορούμε να καταφέρουμε, τόσο ως άτομα, όσο και ως συλλογικότητες.

Εκτός αυτού, ο νέος δικηγόρος οφείλει να έχει όσο το δυνατόν πιο άρτιες νομικές γνώσεις και να παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις στην επιστήμη μας και την κοινωνία. Δεν υπάρχει μεγαλύτερο όπλο από τη γνώση. Είναι σαν τον θαρραλέο πολεμιστή που πάει να δώσει τη μάχη του δίχως τα όπλα του και από μόνος του μειώνει σημαντικά τις πιθανότητές του να βγει νικητής.

Τέλος, εκτός από το θάρρος, την πίστη και την γνώση, για να υπερασπίζεσαι τα δικαιώματα κάθε ανθρώπου με επιτυχία βοηθάει το να έχεις ενσυναίσθηση και να μπορείς για λίγο να μπεις στη θέση του ανθρώπου που αναζητάει το δίκιο του.

Τι χάνει αυτός ο άνθρωπος; Πόσο δύσκολη είναι η ζωή του και πόσο μεγάλο είναι το διακύβευμα για αυτόν; Έτσι υπερασπιζόμαστε περισσότερο αποτελεσματικά όποιους χρειάζονται τη βοήθειά μας και σε δεύτερο επίπεδο ίσως γινόμαστε και καλύτεροι άνθρωποι.

Παράλληλα, δεν διστάζετε να σπάσετε τα στερεότυπα και να πάρετε το μικρόφωνο πραγματοποιώντας εμφανίσεις στη σκηνή ως τραγουδίστρια. Πώς προέκυψε αυτό και πώς καταφέρνετε να συνδυάσετε δύο φαινομενικά αταίριαστους κόσμους;

Η νομική και το τραγούδι, ή μάλλον η τέχνη γενικότερα, μόνο αταίριαστα δεν είναι. Υπάρχουν πολλοί δικηγόροι και άνθρωποι που έχουν σπουδάσει νομική, τόσο τώρα, όσο και στο παρελθόν, που διέπρεψαν κατεξοχήν ως λογοτέχνες και ποιητές, αλλά και ως μουσικοί, τραγουδιστές και ηθοποιοί και προσέφεραν πολλά στον χώρο του θεάματος και των τεχνών.

Και αυτό γιατί και η άσκηση της δικηγορίας είναι εν μέρει μια μορφή τέχνης: πολλές φορές όταν γράφεις ή μιλάς και απευθύνεσαι π.χ. σε ένα δικαστήριο καλείσαι να πεις μια ιστορία, να πείσεις, τόσο με αυτά που θα πεις, όσο και με το πώς θα τα πεις.

Αυτό σημαίνει δημιουργικότητα και έκφραση, που τα συναντά κανείς και στο τραγούδι.

Για εμένα το να τραγουδάω είναι κάτι που κάνω από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, ήταν κάτι σαν δεύτερη φύση μου. Ήταν και είναι ο τρόπος να εκφράσω τη δική μου αλήθεια και να αφήσω πίσω ό,τι μπορεί να με βαραίνει. Είναι κάθαρση και λύτρωση. Γι’ αυτό από μικρή ηλικία ήμουν για παράδειγμα σε χορωδίες και συνεχίζω ακόμη και σήμερα. Γι’ αυτό και αποφάσισα κατά τη διάρκεια του τρίτου έτους των σπουδών μου να μπω στην μπάντα μου και να αρχίσω να γράφω και στίχο. Για εμένα το να τραγουδάω, είτε σε ένα στούντιο, είτε πάνω σε μια σκηνή, είτε μόνη μου στο σπίτι, είναι κατάθεση ψυχής.

Ποιες είναι οι αντιδράσεις των συναδέλφων αλλά και του ευρύτερου περιβάλλοντός σας, όταν μαθαίνουν ότι ασχολείστε με τη μουσική;

Οι αντιδράσεις ποικίλουν. Πολλοί ξαφνιάζονται και μου λένε «είσαι πολύ σοβαρή, δεν σου το είχα!». Σε άλλους αρέσει, άλλους τους ξενίζει και σε μερικούς είναι κάτι αδιάφορο.

Οι περισσότεροι όμως νομίζω, όταν ακούνε ότι ένας δικηγόρος ασχολείται με το τραγούδι και τη μουσική αντιλαμβάνονται πως πέρα και πίσω από το σοβαρό και μετρημένο «προσωπείο» της δουλειάς υπάρχει ο άνθρωπος που αισθάνεται και εκφράζεται. Ότι δεν είναι μόνο τεχνοκράτης και υπολογιστική μηχανή. Η τέχνη εξανθρωπίζει και όσους την ασκούν και όσους την ακούν ή τη βλέπουν.

Μάλιστα επειδή είμαι εν γένει ένας «ήσυχος» και εσωστρεφής άνθρωπος, όταν ξέρει κάποιος ότι τραγουδάω με θυμάται και περισσότερο. Για παράδειγμα, όταν συναντάω παλιούς μου καθηγητές και συμμαθητές από το σχολείο με θυμούνται όχι ως την καλή μαθήτρια, αλλά ως την κοπέλα που τραγουδούσε στις γιορτές. Τι όμορφος τρόπος να σε θυμούνται!

Υπάρχουν στιγμές που θα θέλατε να αφήσετε το ένα για χάρη του άλλου;

Υπάρχουν πράγματι ορισμένες στιγμές που η έντονη καθημερινότητα και οι απαιτήσεις της δουλειάς με κάνουν να θέλω να τα αφήσω όλα. Είμαστε άνθρωποι, πιεζόμαστε, σπάμε καμιά φορά και είναι υποκριτικό να λέμε ότι δεν έχουμε πει έστω και μια στιγμή στη ζωή μας «θα τα παρατήσω όλα και θα κάνω κάτι άλλο».

Όμως αυτό για εμένα τουλάχιστον είναι απλά στιγμές. Είναι μεγάλη ευλογία για εμένα να ασκώ ένα επάγγελμα που αγαπώ πολύ και ακόμη και αυτές οι δύσκολες στιγμές είναι αναπόσπαστο κομμάτι της δουλειάς. Με κάνουν να ξεπερνάω τον εαυτό μου και όσα πίστευα ότι είμαι ικανή να κάνω και εν τέλει ενισχύουν την αγάπη μου για τη δουλειά μου.

Από την άλλη, όσο απαιτητική και να είναι η δουλειά, όσες προθεσμίες και να με κυνηγάνε, το τραγούδι για εμένα είναι το καταφύγιό μου και ο ζωτικός χώρος μου, που με οπλίζει με μεγαλύτερη αγάπη και για τη δουλειά μου και για τη ζωή.

Ποια υποχώρηση δεν θα κάνατε ποτέ, ούτε ως δικηγόρος αλλά ούτε και ως καλλιτέχνιδα;

Οι λέξεις «ποτέ» και «πάντα» χαρακτηρίζονται από μια απολυτότητα, μια κατάσταση άσπρου-μαύρου, ενώ στην πραγματικότητα πολλοί τομείς της ζωής είναι γκρίζες ζώνες.

Το μεγάλο μου στοίχημα και ως νομικός και ως καλλιτέχνης είναι να μην επιτρέπω σε κάθε είδους φόβο να με εμποδίζει από το να εκφράσω ανοιχτά αυτό που σκέφτομαι και πρεσβεύω.

Στην άσκηση της δικηγορίας υπάρχει ευθύνη απέναντι στον πελάτη. Αποστολή του δικηγόρου είναι να αποτυπώνει ρεαλιστικά και κατανοητά τους κινδύνους που ενέχει κάθε ενέργεια ή παράλειψη, είτε αφορά σε επιχειρηματικές συναλλαγές, είτε προσωπικές υποθέσεις. Η ειλικρίνεια και διαφάνεια απέναντι στον εντολέα είναι αυτή που χτίζει και την εμπιστοσύνη στο πρόσωπό μας ως επαγγελματιών.

Επομένως, ως δικηγόρος η υποχώρηση που προσπαθώ να μην κάνω είναι να δημιουργώ υπερβολικά αισιόδοξες ή απαισιόδοξες προσδοκίες για την έκβαση μιας υπόθεσης, είτε δικαστικά, είτε εξωδικαστικά και να μην βιάζομαι να δώσω κάποια νομική συμβουλή αν δεν είμαι σίγουρη για την ορθότητα των πληροφοριών που δίνω.

Το επιχειρηματικό περιβάλλον, η τεχνολογία, η κοινωνική ηθική και το νομικό πλαίσιο αλλάζει διαρκώς, οι αποφάσεις δικαστηρίων και διοικητικών Αρχών απαιτούν εγρήγορση. Με άλλα λόγια, διαρκής μελέτη και παρακολούθηση των εξελίξεων ώστε να δίνουμε ορθές και αποτελεσματικές νομικές συμβουλές.

Ως καλλιτέχνης και δη ως στιχουργός πιστεύω στην ελευθερία της έκφρασης. Η κάθε μορφής τέχνη, στόχο δεν έχει μόνο να διασκεδάζει, αλλά και να αφυπνίζει. Είναι επίσης εξαιρετικός τρόπος εξωτερίκευσης συναισθημάτων ή πεποιθήσεων, που αλλιώς θάβονται βαθιά μέσα μας. Οπότε ως καλλιτέχνης προσπαθώ να βγάζω τη δική μου αλήθεια με την ελπίδα να αγγίζω το συναίσθημα και τη σκέψη όσων με βλέπουν ή με ακούν.

Ανήκετε στους νέους επιστήμονες, που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα παρά τα όσα επικρατούν. Θα φεύγατε μόνιμα για να δοκιμάσετε την τύχη σας στο εξωτερικό;

Ούτε το να μένουμε στην πατρίδα μας, μάς καταδικάζει σε μια αέναη στασιμότητα και μετριότητα, ούτε το εξωτερικό είναι πανάκεια. Ο καθένας βρίσκεται αντιμέτωπος με διαφορετικές ευκαιρίες και προκλήσεις και το πως θα αναμετρηθεί με αυτές είναι θέμα προσωπικότητας, επιλογών και επιμονής. Και στην Ελλάδα μπορείς να βρεις το δρόμο σου αλλά και έξω.

Προσωπικά για εμένα ο δρόμος να πραγματοποιήσω τα επαγγελματικά μου όνειρα δεν ήταν να φύγω στο εξωτερικό αλλά να έρθω στην Αθήνα. Με λίγη τύχη, πολλή πίστη και προσωπικό αγώνα ως τώρα η επιλογή μου να μην φύγω έξω, έχει εν πολλοίς δικαιωθεί.

Το αν θα φύγω στο εξωτερικό στο μέλλον, είτε μόνιμα είτε προσωρινά, είναι κάτι που δεν μπορώ να αποκλείσω, γιατί κανένας δεν ξέρει ποιες ευκαιρίες ή αναποδιές θα του φέρει η ζωή και τί άνθρωπος θα είναι, όταν αυτά έρθουν στο δρόμο του.

Ποια όνειρα και σχέδια έχετε βάλει σκοπό να πραγματοποιήσετε πριν φτάσετε στη δική σας «Ιθάκη»;

Θέλω να μην σταματήσω να μαθαίνω καινούρια πράγματα και να εξελίσσομαι, τόσο ως δικηγόρος, όσο ως καλλιτέχνης και άνθρωπος. Να μπορώ να δίνω και παίρνω αγάπη από τα κοντινά μου πρόσωπα και τους συνανθρώπους μου.

Όσο περνάνε τα χρόνια, να γίνομαι η καλύτερη εκδοχή του εαυτού μου σε όλα τα επίπεδα και να μπορώ να προσφέρω ό,τι καλύτερο μπορώ και να αφήσω και εγώ το όποιο μικρό ή μεγάλο λιθαράκι μου στον κόσμο.

*Πηγή φωτογραφιών και βίντεο: Προσωπικό αρχείο Τερψιθέας Παπανικολάου